Invloed van de scheiding op de ontwikkeling van het kind
Gebeurtenissen als echtscheiding, scheiding door dood of verhuizing, flinke ruzies blijken kinderen vaak lang
bezig te kunnen houden. Bij een scheiding willen ouders de gevolgen voor hun kinderen zoveel mogelijk beperken. Daarvoor is in ieder geval essentieel: een open en eerlijke communicatie met de kinderen, contact van het kind
met beide ouders en geen openlijke conflicten tussen de ouders in het bijzijn van de kinderen. Het is het goed om rekening te houden met het ontwikkelingsstadium van het kind en de specifieke reacties en kwetsbaarheden die
dat met zich meebrengt.
Sinds 2018 ben ik officieel gecertificeerd KIES coach. Zie hiervoor ook de website; www.kiesvoorhetkind.nl
Ontwikkelingsstadia van kinderen
Kinderen van 0-2 jaar gaan zich hechten aan hun ouders en ontwikkelen vanuit die hechting basisvertrouwen. Vanuit deze basis kan het kind de wereld vrij en vol vertrouwen tegemoet treden. Als in deze fase het vertrouwen beschadigd wordt of als hechting met een vaste verzorger niet tot stand komt, kan dat schade veroorzaken
aan de basis van de hele verdere ontwikkeling: het kind ontwikkelt geen basisvertrouwen en zal de wereld
tegemoet treden met een fundamenteel wantrouwen: het kind heeft moeite om vertrouwen te geven,
om een band aan te gaan. Bij een scheiding in deze fase dienen ouders te zorgen voor continuïteit in de zorg
voor het kind, dat wil zeggen: de zorg voor het kind dient zoveel mogelijk op dezelfde manier door te gaan.
Verder dienen allebei de ouders emotioneel beschikbaar te zijn voor het kind: het opbouwen van een vertrouwensband begint in deze fase. Omdat het geheugen van baby's nog niet zo ver reikt, is het beter om regelmatig korte contacten te hebben. Liever tweemaal per week, dan éénmaal in de twee weken.
Een ouder die te lang wegblijft, wordt een vreemde.
Peuters (2-4 jaar) voelen spanning heel goed aan en kunnen daarop heftig reageren, bijvoorbeeld met buikpijn of door extra aandacht te vragen. Ook is het mogelijk dat kinderen terugvallen in hun ontwikkeling en bijvoorbeeld weer gevoerd willen worden of opeens niet meer zindelijk zijn. Er kunnen zich inslaapproblemen voordoen of het kind vertoont scheidingsangst (het kind is en blijft angstig als de ouder(s) er niet zijn). Het kind heeft juist nu meer mensen nodig waarmee het een band kan aangaan, omdat het zich in deze fase meer losmaakt van de moeder. In deze fase begint de morele ontwikkeling, het leren wat goed en fout is. En ook de ontwikkeling van zelfvertrouwen heeft in deze fase zijn basis. Gezinsproblemen in deze fase kunnen invloed hebben op deze prille ontwikkelingen.
Ook naar peuters is het belangrijk om open en duidelijk te zijn over de scheiding: het kind moet weten waar het aan toe is, ook al begrijpt het niet precies wat er gaat gebeuren. Communiceren met jonge kinderen gebeurt het beste via doen: samen een boekje over scheiding lezen (geschikt voor peuters), erover tekenen of een spelletje doen.
Kleuters (4-6 jaar) zitten in de fase van het magisch denken: ze dichten zichzelf toe dat ze invloed hebben gehad op het gebeuren. Ze vragen zich af: “wat heb ik gedaan dat het zo gelopen is?” of: “als ik me maar beter gedragen had waren papa en mama niet gaan scheiden”. Op grond van deze veronderstellingen voelen ze zich persoonlijk verantwoordelijk. Kleuters hebben dan ook vaak last van schuldgevoelens en angst voor het verlies van liefde.
Ze kunnen extra lief zijn in de hoop dat papa en mama dan weer bij elkaar zullen komen. Bij deze leeftijd horen ook scheidingsangst, enge dromen, angsten. Met hun levendige fantasie beelden ze zich ook met gemak in dat alles weer goed komt. Het is belangrijk om kinderen duidelijk te maken dat zij geen schuld hebben aan de scheiding en dat papa en mama nog steeds evenveel van hen houden. Ook op deze leeftijd kan een boekje over scheiding helpen om in gesprek te komen.
Kinderen in de leeftijd van 6-12 jaar: zijn steeds beter in staat na te denken over complexe situaties en kunnen zij een relatie leggen tussen oorzaak en gevolg. Vanaf ongeveer 7 jaar kunnen kinderen nadenken over mogelijke gevolgen en over oplossingen voor problemen. In deze ontwikkelingsfase kunnen kinderen begrijpen wat er gaat gebeuren en waarom, ze kunnen gevolgen overzien en kunnen zelf ook oplossingen bedenken. Kinderen van deze leeftijd kunnen reageren met onzekerheid, angst, schaamte, loyaliteitsproblemen (zeker als er veel conflicten zijn tussen de ouders). Er kunnen zich concentratieproblemen voordoen, prikkelbaarheid, afreageren op school. Op deze leeftijd zijn kinderen bang gepest te worden met de scheiding van hun ouders. Jongens kunnen de uitwonende vader erg missen in hun zoeken naar mannelijk rolgedrag.
Kinderen van 12-18 jaar, pubers. Kinderen vanaf 12 jaar kunnen een situatie vanuit verschillende perspectieven bekijken. Ze kunnen een situatie overstijgend, dus objectiever, inschatten, ze kunnen een probleem van verschillende kanten bekijken. Vanaf 14-16 jaar staat het zoeken naar een eigen identiteit centraal.
Leeftijdgenoten zijn belangrijk en het kind zal zich afzetten tegen zijn ouders. Dit proces is nodig om tot een zelfstandig functionerend individu uit te kunnen groeien. Vaak hebben kinderen al aangevoeld dat er iets mis was. Soms is een scheiding dan ook een opluchting. Maar meestal is het een nare toevoeging waar ze niet op zitten te wachten in een periode dat er voor hen toch al zoveel verandert. Sommigen reageren door op te houden met puberen om de ouder te sparen. Anderen gaan juist heftiger puberen, zetten zich extra af. Pubers zijn extra gevoelig voor afwijzing, ook al werken ze met hun gedrag die afwijzing juist in de hand. Het is belangrijk om met hen in gesprek te blijven, ook al willen ze zich daaraan onttrekken. Tegelijkertijd heeft een kind in deze leeftijdsfase ruimte nodig om zich te kunnen ontwikkelen tot een zelfstandig en onafhankelijk mens. Wanneer ouders teveel leunen op het kind kan deze ontwikkeling in gevaar komen. Kinderen zullen dan vanuit een groot loyaliteitsgevoel te makkelijk de rol van steun en toeverlaat op zich nemen.
KIES (KinderenInEchtscheidingSituatie)
Kinderen in een echtscheidingsituatie hebben aandacht en ruimte nodig in de voor hen zo veranderende situatie.
Zelf heb ik jarenlange ervaring met kinderen in een probleemsituatie. Naast Kindercoach en Jeugd en gezinswerker ben ik gecertificeerd KIES-coach. Een KIES-coach is gespecialiseerd in het omgaan met kinderen en echtscheidingsproblematiek. Het kind en zijn beleving staan centraal. KIES biedt aandacht en ruimte aan kinderen en jongeren in de vorm van individuele gesprekjes en in de vorm van een spel- en praatgroep. Daarnaast kan de KIES-coach ook ondersteuning bieden aan ouders die gaan scheiden: Hoe vertellen we het de kinderen? Welke reacties kunnen we verwachten? Hoe kunnen we alles zo laten verlopen dat de kinderen er zo weinig mogelijk hinder van ondervinden?